Türkiye'de gerçekten sadece 1200 COVID-19 vakası mı var?

22 Mart’ı 23 Mart’a bağlayan gece sağlık bakanımızın açıklamalarına göre COVID-19 kaynaklı 30 kaybımız var. Son iki haftadır Türkiye’deki vaka ve ölüm sayılarındaki artış hiçbir ülkede yaşanmadı. İlk ölümün duyurulmasından tam bir hafta sonra 30 can kaybımız var. Peki neden Türkiye'de açıklanan vaka ve ölüm sayıları bu kadar hızlı artıyor?

Bunun iki muhtemel cevabı var. İlki, bu hastalığın yayılma hızı ile ilgili. Araştırmalara göre hasta bir kişi hastalığı boyunca enfekte ettiği kişi sayısı 1,5 ile 4,5 arasında. Eğer hasta olan bir kişinin sadece hasta olmayan kişilerle karşılaşacağını varsayarsak bu rakam vaka sayısındaki üssel artışın tabanı olarak da kabul edebiliriz. Yani her bir hasta diğer iki sağlıklı kişiyi hasta edecekse bu hastalık her kuşakta ikiye katlanacak demek. Okulların kapatılması, evde kalma çağrıları, karantina uygulamaları hepsi bu rakamın azaltılması için. Fakat bu rakam 1’in altına düşürülmeden ne kadar azaltılırsa azaltılsın yayılması artan üssel fonksiyon özellikleri göstermeye devam edecek. Bu Türkiye'deki hızlı artışın  ilk cevabı olabilir. Belki de biz evde durmadığımız için hastalığın bizdeki yayılma hızı çok yüksek.

Fakat ben başka bir neden üzerinde duracağım. Belki de Türkiye’deki ilk vaka 11 Mart’da değildi. Belki de bilmediğimiz binlerce vaka var. Aslında hastalık dünyanın en yüksek hızıyla yayılmıyor da biz binlerce olan gerçek vaka sayısını anca mı saptamaya başladık. O yüzden adım adım olabilecek en Pollyanna'cı şekilde bir analiz yapıp gerçek vaka sayısını tahmin etmeye çalışalım. Türkiye’deki nCov19 kaynaklı ilk ölüm 18 Mart’ta duyuruldu. Bu hastalık bulaştığı gibi öldürmüyor.  Ilk semptomdan ölüme kadar geçen süreyi yapılan farklı araştırmalardan en iyimseri olan 13.8 olarak alalım.

Bu hastalık bulaştığı gibi insanlarda semptoma da neden olmuyor. Kuluçka denen bir süre boyunca hastalık hiçbir semptoma neden olmadan vücutta gizleniyor. Çeşitli kuluçka süresi tahminlerinden en düşük olanı alırsak ve semptomla verisiyle birleştirirsek 4.2 + 13.8 den 18 gün elde ediyoruz. Yani Türkiye’de ilk vefat eden kişi aslında hastalığın virüsünü muhtemelen 18 gün önce aldı. Bu süre boyunca hasta olarak kaldı ve muhtemelen hastalık bu hastanın çevrelerine yayıldı.

Bu kaybettiğimiz vatandaşımızın ardında bir hafta içinde Türkiye 29 ölüm vakası daha açıkladı. Tüm bu süreler bu insanlar için de geçerli. Kaybedeceğimiz vatandaşlarımız muhtemelen 6 Mart'da da hastaydı ama biz bilmiyorduk.

Peki 6 Mart'da ölümle sonuçlanacak 30 hastamız varsa, ortalama kaç tane ölümle sonuçlanmayacak hastamız vardır? Hastalığın öldürücülüğü %1 kabul edersek 2970. Yani daha Türkiye resmi olarak tek bir vaka bile açıklamamışken zaten toplam 3000 pozitif vardı ve sokaklarımızdaydı.

Peki bu tüm bu pozitif vakalar hastalığı yaymadılar mı? Eğer hastalığın ikiye katlanma gün sayısını 6.2 olarak alırsak (en iyimser olan sayı değil, ama iyimserlerden) , her bir hasta ortalama her altı günde bir  kişiye daha hastalık bulaştırmış olabilir. Bu da grafiğe yeni gelenleri ekleyecek.

Tüm bu bulguları birleştirirsek Türkiyede tahmini olarak 18 bine yakın hasta olduğunu iddia edebiliriz. Tüm bu Pollyanna'cılığa rağmen açıklanan 1200 verisinin çok çok üzerinde. Peki o zaman saptanamayan en az 16 bin kişi nerede? Muhtemelen sokakta, bankta oturuyor, komşularıyla piknik yapıyor, günde iki kez alışveriş yapıyor.

Bizler için ise çözüm basit. Eğer kimse evden çıkmazsa, eğer hasta biri hastalığı yayacak tek bir sağlıklı insan görmez ise hastalığın yayılma katsayısı da 0 olur.

Devlet için çözüm basit; test, test test. Ben demiyorum dünya sağlık örgütü diyor. Bu açıklanan ve gerçekleşen veri arasındaki fark artıkça bu gizli hastalık yayıcılar hastalığı yaymaya devam edecekler. Aşağıdaki figürde en koyu renkli ülke olarak kalmak istemiyorsak stilimizi değiştirmemiz gerekiyor.

ÖNEMLİ NOT: Bu analiz yüksek miktarda varsayım barındırıyor. Bunlardan bazıları:

• Hasta kişilerin sadece sağlıklı kişilerle karşılaşacağı (overestimate)
• Tüm COVID-19 kaynaklı ölümlerin saptanabildiği (underestimate)
• Hastalığın yayılması, kuluçka ve bulaşıcılığı üzerine varsayımlar

Bu analiz sırasında kullandığımız yol yordamımız buradan geliyor: https://medium.com/@tomaspueyo/coronavirus-act-today-or-people-will-die-f4d3d9cd99ca