Bir şeyi tahmin edebilmek onu kontrol etme yetisi vermez.

Yapılan araştırmalara göre eşlerin boşanmasını tahmin etmemizi sağlayan en büyük belirti birbirlerine karşı hakaret etmeye başlamaları imiş. Bu iddia Dr. John Gottman isimli bir araştırmacıdan geliyor. Bu iddianın doğruluğu ya da yanlışlığı olmayacak bizim konumuz, başka bir açıdan bakacağız. Eğer kendinizi ve ya eşinizi birbirinize hakaret ederken bulduysanız ve boşanmak istemiyorsanız ne yapabilirsiniz?

Önce daha kolay anlaşılabilecek bir örnek ile başlayalım. 1000 kişiden oluşan bir Ege sahil kasabası düşünün. Bu kasabanın insanları yazın çok sıcak olduğu zaman güneş yanığı olsunlar. Siz de bu kasabanın güneş yanığı olayını bitirmek isteyen belediye başkanı olun.

Yardımcılarınızdan biri, bir gün size gelsin ve o dondurma tüketiminin güneş yanıklarının sayısı ile doğru orantılı olduğunu söylesin. Çok fazla dondurma tüketimi var ise yüksek miktarda güneş yanığı hastası olduğunu bulmuş olsun. Belki de dondurma satışını yasaklarsanız güneş yanıklarını engellersiniz?

Bu önermeyi test edebilmek için bu ilişkiye uygun bir veri seti oluşturalım. Hava sıcaklığını, ortalaması 20 derece olan bir normal dağılım kabul edelim. Kasabamızda 1000 kişi var ve bu kişiler hava ne kadar sıcaksa o kadar dondurma alıyor olsun. Aynı 1000 kişi, aynı zamanda çok yüksek sıcaklıklarda güneş yanığı geçirmeye başlasın.

1000 kişilik bir kasabamızda gün içerisinde tüketilen dondurma sayısından güneş yanığı sayısını tahmin ve R square'i de yüzde 95 olan bir modeli ele alalım. Bu modeli yardımcınızın geliştirmiş olsun. Ne kadar dondurma satılırsa o kadar güneş yanığı olduğunu görüyoruz. Peki insanlarımızı korumak adına dondurma satışını yasaklarsak bu model çalışmaya devam eder mi?

Veri üretiminde dondurma satışını yasaklamayı maksimum dondurma satış sayısını 0 olarak ayarlanması olarak varsayalım ve tekrar yeni bir veri seti üretelim. Yeni üretilen verinin ANOVA testi sonucuna haline göre kasabanızdaki güneş yanığı hastası sayısında dondurma satışını yasakladıktan sonra bir değişim yok. Oysa, yardımcımızın getirdiği model dondurma satışının sıfır olduğu günlerde güneş yanığının da sıfır olaracağını ön görüştü. Başka bir değişle modelimiz dondurma satışı yasaklandıktan sonra güneş yanığı olayının biteceğini bize iddia etmişti.

Şimdi konumuza geri dönelim. Boşanma ihtimalinizi tahmin eden bir istatistik modelinin var olduğunu ve çalıştığını kabul edelim. Bu modelin başarısı doğruysa ve boşanmak istemiyorsanız evliliğinizi kurtarmanın yolu çok basit. Ne psikoterapi ihtiyacınız var ne de kökten değişikliklere. Birbirinize hakaret etmeyin ve boşanma ihtimalinizi sıfırlayın.

Ama bu model siz ona göre davranışlarınızı değiştirmediğiniz sürece çalışıyor, siz davranışlarınızı değiştirirseniz olayların gidişatına etki etmiyorsunuz. Şöyle düşünün elinizde geleceği görebilmenizi sağlayan bir küreniz var ama olaylara müdahale etmeniz kürede gördüklerinizi değiştirmiyor.

Şimdi olaya yeni bir değişken ekleyelim. Başka bir araştırmaya göre eşlerin meslekleri boşanma oranlarında çok önemli bir değişken. Örneğin dişçilerde boşanma oranı çok düşükken, aktörlerde bu oran çok yüksek. Dişçilerin boşanma oranının düşük olması sizce dişçi oldukları için mi? Bu kişiler işini değiştirse boşanma oranları değişecek mi? Ben şunu iddia ediyorum; muhtemelen dişçiler işlerinde bir çok kötü durum ile karşılaşan ve onların altından metanetle kalkabilen insanlar. Zorluk karşısında kolay pes etmemek onların kişiliklerinin bir parçası ve bu onların hem işlerini hem ilişkilerini etkiliyor.

Korelasyondan yola çıkarak tahmin yapmak problem değil. Tahmin etmek sırasında iki olayın nedensellik ile bağlı olup olmadığı bizi pek de ilgilendirmiyor. Ama gerçek hayatta önemli olan şey tahmin etmek değil müdahale etmek. Boşanacağınızı öngörmek iyidir ama onu engelleyebilmek çok daha önemlidir. Şirketinizin satışlarını öngörmek de güzeldir ama daha güzel olan şey ona müdahale etmektir.

Burada paylaşılan analizi R ve Python'da gerekli kütüphaneleri önceden yüklenmiş docker containerı içinde çalıştırabilirsiniz.